Ścieżka "Jezioro Leśne"

Szlak o długości ok. 1,6 km prowadzi lasem miejskim w Czarnoborze, który ciągnie się wzdłuż południowej, zachodniej i północnej linii brzegowej Jeziora Leśnego (143,8 m n.p.m., pow. 17,7 ha, gł. 5 m). Trasę wędrówki wyznaczają tablice informacyjne, z których można dowiedzieć się wiele o hodowli i ochronie lasu, o cyklu życia lasu, o leśnych zwierzętach i roślinach chronionych, jak również o znaczeniu martwego derwna. Brzeg jeziora urozmaicają stare dęby, buki, modrzewie, olsze oraz liczne rośliny wodne i przybrzeżne. Zwiedzanie tej ścieżki warto połączyć z wizytą w "Dziupli Ekologicznej" przy Nadleśnictwie Czarnobór.

Szlak Testamentu Papieskiego

Ścieżka o długości ok. 2,5 km rozpoczyna się i kończ przy kościele pw. św. Franciszka z Asyżu w Szczecinku. Wiedzie przez malowniczy teren Leśnictwa Turowo. Przemierzając ten szlak, wśród pięknej przyrody, można zatrzymać się na chwilę przy tablicach, na których umieszczono cytaty z testamentu Jana Pawła II. Wzdłuż całej trasy napotkać można skromne leśne kapliczki.

Ścieżka "Na dawnym poligonie"

Ścieżka o długości ok. 9,1 km biegnie od okolic byłego cmentarza radzieckiego w Bornem Sulinowie do miejsca postoju pojazdów nad jeziorem Rymierzewo. Aby w pełni skorzystać z jej walorów edukacyjnych najlepiej przemierzyć ją bez pośpiechu, pieszo lub rowerem. Będzie to okazja do poznania ciekawego środowiska – otwartych przestrzeni popoligonowych, które odważnie zasiedlają rośliny i zwierzęta. Tempo naturalnych zmian przyspieszyli leśnicy, odpowiednio przygotowując glebę i zalesiając ten obszar. Szczegóły dotyczące lokalnie występujących gatunków zwierząt i roślin, a także prac prowadzonych przez leśników wyjaśniają tablice edukacyjne umieszczone przy szlaku.

Historyczna ścieżka rowerowo-piesza „Po bunkrach poligonu Gross Born"

Ścieżka realizowana we współpracy ze Stowarzyszeniem „Poligon Gross Born”, Szczecinecką Lokalną Organizacją Turystyczną i Miastem Borne Sulinowo

Poligon Gross Born 1935-1945

1 czerwca 1935 roku ppłk Wilhelm Thofern został powołany na stanowisko komendanta poligonu Gross Born (Truppenubunqsplatz Gross Born), który zbudował w rekordowo krótkim czasie i którego był dowódcą do połowy 1944 roku. Początkami budowy zarządzał z biura w Szczecinku (Neustettin), a po oddaniu do użytku pierwszej części kompleksu w roku 1936 zamieszkał w okazałej willi nad jeziorem Pile.

Pod budowę poligonu wojsko otrzymało od niemieckich leśników prawie 19 tysięcy hektarów terenu. Aby mógł on powstać wysiedlono siedem miejscowości, w tym Gross Born, którego nazwę przyjął poligon.

Wysiedlone miejscowości z terenu poligonu Gross Born.

Podzielono go na dwie części – północną i południową, a spowodowane było to budową dwóch kompleksów koszarowych nazywanych: na północy – Gross Born – Linde, dzisiejsze Borne Sulinowo i na południu – Gross Born – Westfalenhof, dzisiejsze Kłomino. Oba z nich posiadały własne zaplecze mieszkalne, magazynowe i warsztatowe, własne drogi dojazdowe, bocznice kolejowe i lotniska oraz łatwy dostęp do poligonu.

Poligon Gross Born podzielony został na 17 sektorów (pozycji ogniowych), które zabudowano 140 bunkrami o różnym przeznaczeniu i w różnych klasach odporności. Największy z nich, zarówno pod względem areału jak i ilości obiektów militarnych to sektor XVI, w którym zbudowano 19 artyleryjskich schronów obserwacyjnych. W granicach tego sektora lub na jego obrzeżach znajdowały się również 3 największe bunkry tego poligonu, które miały własne nazwy: Wrangel, Gneisenau i Scharnhorst. Wybudowane one były w III najwyższej klasie odporności. Wymienione schrony to również charakterystyczne punkty na poligonie artyleryjskim niezbędne do prowadzenia ćwiczeń, czyli tak zwane dozory. Dwa z nich były zamaskowane młynami – wiatrakami, a jeden był stodołą lub innym budynkiem z dużym wyrazistym dachem widocznym z wielu kilometrów.

Schemat podziału poligonu Gross Born na sektory.

Mimo że poligon powstał na potrzeby Szkoły Artylerii Wehrmachtu to ćwiczyły tu również inne formacje wojskowe III Rzeszy. Część schronów na poligonie służyła do obsługi ćwiczeń z bronią strzelecką, a dodatkowo na poligonie funkcjonowało kilkanaście strzelnic, od 25 do 300 metrów. Poligon posiadał też własną sieć łączności telefonicznej gęsto rozmieszczoną na całym jego obszarze. Jej podstawę stanowiło około 100 punktów telefonicznych, których część w dobrym stanie zachowała się do dziś. Dodatkowo telefony zamontowane zostały na 17 wieżach obserwacyjnych oraz w wybranych bunkrach na terenie poligonu.

Poza wymienionymi już obiektami militarnymi uważni eksploratorzy historii poligonu Gross Born pomimo naleciałości jakie po wielu latach użytkowania poligonu zostawiła armia radziecka (1945-1992) dostrzegą wiele innych, ciekawych rzeczy z początków poligonu Gross Born, takich jak choćby elementy zabudowań po wysiedlonych wioskach i przylegających do nich cmentarzy. Kamionkowe poidła czy podkowy dla koni też nie są rzadkością, bo w owym czasie na poligonie poza żołnierzami stacjonowało ich kilka tysięcy.

Nie można też zapomnieć o tym, że na terenie poligonu, w jego południowej części funkcjonowały w czasie II wojny światowej 3 obozy jenieckie, przez które przewinęło się kilkadziesiąt tysięcy jeńców polskich, francuskich czy rosyjskich. Cmentarz z brzozowymi krzyżami przy jednym z nich (Nadleśnictwo Borne Sulinowo) robi wrażenie na każdym, bez względu na wiek, narodowość czy wykształcenie. 

W celu zapoznania się z przykładowymi obiektami militarnymi poligonu Gross Born udostępniono 10 bunkrów. Trzy z nich to obiekty udostępnione indywidualnie:

• sektor I, bunkier nr 3 (I/3, oddz. 195b), przy leśnej drodze udostępnionej do ruchu kołowego (dojazd pożarowy nr 35), wyznaczone miejsce zatrzymania, dojście do bunkra ok. 50 m;

• Lutzow (oddz. 239a), przy leśnej drodze udostępnionej do ruchu kołowego (dojazd pożarowy nr 35), wyznaczone miejsce zatrzymania, dojście do bunkra ok. 160 m;

• Wrangel (oddz. 378a), dojście z miejsca postoju pojazdów (początek ścieżki pieszo-rowerowa po bunkrach sektora XVI) nad rzeką Płytnicą przy leśnej drodze udostępnionej do ruchu kołowego (dojazd pożarowy nr 35), dojście do bunkra ok. 1,83 km.

Pozostałe 7 obiektów to wybrane, najlepiej zachowane bunkry sektora XVI, które znajdują się na wytyczonej ścieżce rowerowo-pieszej o długości ok. 7 km. Początek trasy z miejsca postoju pojazdów nad rzeką Płytnicą przy leśnej drodze udostępnionej do ruchu kołowego (dojazd pożarowy nr 35). Trasa przebiega po nieutwardzonych drogach i ścieżkach leśnych. Do niektórych bunkrów może być potrzeba dojścia pieszo.

Ciekawostka: nieopodal ścieżki znajduje się najwyższe wzniesienie na Pojezierzu Szczecineckim o wysokości 205 m n.p.m. – Skotna Góra (Schotten Berg).

Więcej informacji można uzyskać:

• od Przewodnika – nr tel. 794 552 967,

• na facebook’u – Poligon GROSS BORN https://www.facebook.com/PoligonGB/  .

Do pobrania: Mapa sytuacyjna Nadleśnictwa Czarnobór z udostępnionymi bunkrami poligonu Gross Born.

Historyczna ścieżka „Szlakiem historii obozów w Hammerstein"

Ścieżka przebiega w pobliżu miejscowości Czarne. Swoim zasięgiem obejmuje obszar, na którym w przeszłości zlokalizowany był obóz jeniecki. Liczne tablice umieszczone na trasie przybliżają odwiedzjącym historię tego miejsca. Ścieżka powstała, aby przypomnieć okrucieństwa wojny i niewyobrażalne cierpienia doświadczane przez jeńców przetrzymywanych w obozach.